Rankizm, klasizm, wstyd i nerwica klasowa

Rankizm to nadużycie, dyskryminacja, wyzysk wobec ludzi ze względu na ich pozycję w określonej hierarchii. Pojęcie spopularyzowane przez Roberta Fullera. Zidentyfikowanie rankizmu we wszystkich jego postaciach i przezwyciężenie go jest kolejnym – zdaniem autora tego konstruktu – krokiem demokracji. Według Fullera nadużycie rangi jest doświadczane przez ofiary jako obraza ich godności. 

Inne pojęcia zbliżone do rankizmu to klasizm. Klasizm to negatywne postawy, przekonania i zachowania skierowane do tych, którzy posiadają mniej siły i są społecznie zdewaluowani. Czasami przyjmuje również formę wewnętrzną: to jednostka zaczyna atakować samą siebie. Można wówczas mówić o autoklasizmie. (Łuczaj 2021, s. 11). 

Fot. Cottonbro Studio

Wstyd jest stosunkowo najprostszą reakcją człowieka interpretującego zachowania innych jako niezrozumiałe, nieprzyjazne czy wręcz wrogie. Może on towarzyszyć bardziej złożonym reakcjom tj. syndrom oszusta (ang. impostor syndrome) w wymiarze np. nieuzasadnionego strachu związanego z byciem zdekonspirowanym jako ktoś niegodny swojego stanowiska (będąc doktorem). Inna reakcja podobna do tej to syndrom "winy osoby ocalałej" (ang. survivor guilt), towarzyszące awansowi przeświadczenie, że to nie w porządku, iż komuś się udało, a rodzina, z której pochodzą, tkwi w niekorzystnym położeniu. Mechanizm kompensacyjny w postaci dodatkowych nakładów pracy współgra z innym, którym jest perfekcjonizm. 

Stad już tylko mały krok do nerwicy klasowej, tworzącej się w wyniku „konfliktowej internalizacji odniesień pochodzących z różnych uniwersów społecznych”. Nerwica klasowa, zgodnie z tradycją psychoanalityczną, z której się wywodzi, to „uczucie psychogenne lub konflikt psychiczny mający swoje korzenie w dziecięcej historii podmiotu i stanowiące kompromis między pożądaniem a obroną”. 

Istnienie nerwicy klasowej może manifestować się w jeden z sześciu sposobów – poprzez występowanie poczucia winy, kompleks niższości, aktywność fantazmatyczną, uczucie zwielokrotnienia, podział wewnętrzny oraz izolację połączoną z wycofaniem się w głąb siebie (Łuczaj 2021, s. 17).

Na koniec warto polecić sylwetkę socjologa Pierre Bourdieu, który z dwudziestodwuosobowym zespołem socjologów przeprowadził długie wywiady z całym społecznym kalejdoskopem postaci, którzy zajmują „ niższą i niejasną pozycję w prestiżowym i uprzywilejowanym wszechświecie”. Nędza społeczna, którą opisał P. Bourdieu, niekoniecznie (lub nie tylko) jest „ nędzą bytu”, związaną z niedostatkiem zasobów i ubóstwem materialnym. Chodzi tu raczej o ujawnienie bardziej nowoczesnej formy ubóstwa, „ubóstwa pozycji”. Ta koncepcja po części tłumaczy mechanizmy w którym uzasadnione dążenia każdego człowieka do szczęścia i samorealizacji nieustannie napotykają ograniczenia i prawidła, które mu się wymykają się: ukryta przemoc, która jest generowana przez „werdykt rynku edukacji”, ograniczenia rynku pracy czy „podstępne agresje życia zawodowego” (Fournier 2012).

Bibliografia

1. Fuller, Robert W. (2003): Somebodies and nobodies. Overcoming the abuse of rank. Gabriola Island Canada: New Society Publishers.

2. Fournier, Martine (2012): La Misère du monde. Sous la direction de Pierre Bourdieu, Seuil, 1993, dostępne na stronie internetowej: https://www.scienceshumaines.com/la-misere-du-monde_fr_14199.html w dniu 26.12.2022.

3. Łuczaj, Kamil (2021): Doznawanie klasy w perspektywie mikrosocjologicznej. Przypadek pracowników naukowych. w: PSJ 17 (2), s. 6–25. DOI: 10.18778/1733-8069.17.2.01.

Tematyka: agresia, godność, hierarchia, klasizm, leksykon, Pierre Bourdieu, piętno, praca, pracownicy naukowi, prekaryzacja, rankizm, Robert Fuller, wstyd, wykorzystywanie